Η ''Περίπτωση Καλαμάτα''

"Φηράς τε ζαθέας. Φηρή εϋκτίμενη"
Φηρές και Φηρή.
Τα ομηρικά ονόματα της Καλαμάτας.
Πόλη θεία και ιερή (ζαθέη).
Πόλη ωραία και καλοχτισμένη (εϋκτίμενη).
Ο Αγαμέμνων, τραγουδά ο Όμηρος στην Ιλιάδα, την προσέφερε στον Αχιλλέα, για να καταπραΰνει την οργή του και να δεχθεί, έτσι, να ξαναπολεμήσει εναντίον των Τρώων.
Είναι μακραίωνη και πολυτάραχη η ιστορία της Καλαμάτας 'Οσο και το αρχιτεκτονικό έργο που έχει να επιδείξει.


Σημαντική και πολύχρονη είναι η συμβολή του Δήμου Καλαμάτας στο αρχιτεκτονικό έργο που έχει παραχθεί στην πόλη. Ο Δήμος βοήθη­σε συνειδητά την αρχιτεκτονική δημιουργία προς όφελος της πόλης και των δημοτών της, στηρίζοντας θεσμούς όπως οι πανελλήνιοι αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί και αναθέτοντας την εκπόνηση αρχιτεκτονικών μελετών σε καταξιωμένα αρχιτεκτονικά γραφεία, με αποτέλεσμα την κατασκευή σημαντικών αρχιτεκτονι­κών έργων και την ολοκληρωτική σχεδόν αλλαγή της εικόνας της πόλης.

Ο εντυπωσιακός, πράγματι, αριθμός μελετών που κα­τασκευάστηκαν σε έργα, καθιστά την πόλη της Καλα­μάτας πρωτοπόρο στον ελλαδικό χώρο από πλευράς ενεργούς παρέμβασης της Τοπικής Αυτοδιοίκησης
Η Καλαμάτα, διαθέτει πολεοδομικό όραμα και πολεοδομική δομή, που μπορεί όχι μόνο να την θωρακίσει, αλλά και να την οδηγήσει προς τους επιθυμητούς αναπτυξια­κούς στόχους: οργανωμένο και ρέον οδικό δίκτυο, χαμηλές και σωστές –ύψος κτιρίων/πλάτος δρόμων-πυκνότητες δόμησης, ελεύθερους εξοπλισμένους χώρους.
Αυτό οφείλεται στην αποτελεσματική συνεννόηση και συνεργασία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ιδιαίτερα επί Δημαρχίας Σταύρου Μπένου) με την επιστημονική ομάδα μελετητών του ΚΕΠΑΜΕ, οι οποίοι, αντιμετώπισαν με πά­θος το σχεδιασμό και τον προγραμματισμό της ανά­πτυξης της, έτσι ώστε να τεθεί στην Καλαμάτα η σφραγίδα του σχεδιασμού ρύθμισης και οργάνωσης της ανάπτυξης γεγονός, άλλωστε, για το οποίο, το 1991, απονεμήθηκε στην "περίπτωση Καλαμάτα" το βραβείο αστικού σχεδιασμού της ΕΟΚ και του Ευρω­παϊκού Συμβουλίου Πολεοδόμων.

Το Ρυθμιστικό Σχέδιο ήταν η "πυξίδα" που καθόρισε και καθορίζει τις στρατηγικές
κινήσεις πάνω στην πό­λη. Οι άξονες πάνω στους οποίους κινήθηκε ο σχεδιασμός,
ήταν:
* η πολυκεντρική δομή της πόλης (γραμμικό κέντρο πόλης,
δημιουργία συνοικιακών κέντρων (Δυτικό-Αγ, Τριάδα και Ανατολικό-Στρατόπεδο)),
* η δημιουργία νέ­ας περιμετρικής αρτηρίας στο βόρειο τμήμα της πό­λης,
* η ανάπλαση του χειμάρρου Νέδοντα, που οργα­νώνεται ως άξονας
κοινωνικού εξοπλισμού της πόλης (πράσινο, αναψυχή),
* η δη­μιουργία του δημοτικού πάρκου/άλσους στην καρδιά της πόλης
(το πρώτο θεματικό πάρκο αναψυχής στην Ελλάδα),
* η δημιουργία της βιοτεχνικής ζώνης/πάρκου και
* η ανά­πτυξη της δυτικής παραλιακής-περιοχής με τη δημι­ουργία της
μαρίνας.

Ιδιαίτερο γνώρισμα αυτής της εξέλιξης ήταν ο συν­δυασμός της ανάπτυξης της πόλης με την πολιτιστική ανάπτυξη, η παράλληλη πορεία του φυσικού σχεδια­σμού της πόλης με την ανάγκη πολλαπλών πολιτιστικών επεμβάσεων στην πόλη και την εκπόνηση ενός προγράμματος για την πολιτιστική ανάπτυξη.

Η διεκ­δίκηση της ύπαρξης και της εφαρμογής ενός πολεοδομικού σχεδίου –το σύνταγμα της πόλης, σε τοπικό επίπεδο, συμφωνά τον Σταύρο Μπένο- ήταν η αφορμή για την δημιουργία της ΔΕΠΑΚ (Δημοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης Καλαμάτας) ένα πράγματι πρωτοπόρο θεσμό για τα ελληνικά δεδομένα που από την αρχή στόχευσε στο να μετατρέψει τους πολί­τες σε παραγωγούς πολιτισμού, εκτός από χρήστες, ενώ έθεσε επίσης επιτακτικά το ζήτημα εξασφάλισης δημοτικής ή δημόσιας γης και κτιριακού αποθέματος.


Η έντονη πολιτιστική και κοινωνική παρέμβαση του Δήμου είχε ως αποτέλεσμα
την εκπόνηση δεκάδων μελετών για την υλοποίηση των στόχων του Ρυθμιστι­κού Σχεδίου όπως: το Δημοτικό Πνευματικό Κέντρο, η Κεντρική Σκηνή του
Δημοτικού θεάτρου, η επισκευή του Ζουμπούλειου Κληροδοτήματος και η
μετατροπή του σε Σχολή Κλασικού Χορού, με την προσθήκη 2 αιθουσών χορού,
η επισκευή του 1ου Γυμνασίου και η μετατροπή του σε Δημοτικό Ωδείο,
η επι­σκευή του κτιρίου Κοτταρόπουλου και η μετατροπή του σε Σχολή Εικαστικών
η επισκευή του κτιρίου Αναγνωστοπούλου και η μετατροπή του σε Δημοτική
Πινακοθήκη, η επισκευή του κτιρίου Κυβέλου (όπου στεγάζονται τα γραφεία της
Δημοτικής Επιχείρησης Πολιτιστικής Ανάπτυξης) η ανακαίνιση του Δημοτικού
Μεγάρου, η επισκευή του κτιρίου Τσίγκου για τη στέγαση της Τεχνικής Υπηρε­σίας
του Δήμου, η μελέτη επισκευής της αποθήκης Τερζάκη για τις ανάγκες της
Κινηματογραφικής Λέ­σχης Καλαμάτας και ακόμα, βρεφονηπιακοί σταθμοί, παιδικές
χαρές, διαμορφώσεις πλατειών, κ.λπ.
Αξίζει να σημειωθεί ότι όλα τα προηγούμενα κτίρια είναι ιδιοκτησίας του Δήμου,
που κατέχει σήμερα 25 από τα 150 κτίρια που έχουν κριθεί διατηρητέα στην πόλη.
Τα περισσότερα αγοράστηκαν από τον Δήμο, σε μια έμπρακτη προσπάθεια να
συμβά­λει ουσιαστικά στη διάσωση του αρχιτεκτονικού πλούτου της πό­λης.

Η "περίπτωση Κα­λαμάτα" διέπεται από μια πολεο­δομική λογική που αποσκοπεί σε μια συνολική θεώρηση (ένα εί­δος structural plan) των αστικών μετασχηματισμών τη μόνη που μπορεί να δώσει ένα όραμα στην πόλη και τους δημότες της, στο πλαίσιο του οποίου επισυμβαί­νουν διάφορες επεμβάσεις. Αυτή η λογική θεμελιώνεται στην πεποί­θηση ότι η δημιουργία πόλης -οργανωμένου περιβάλλοντος ζωής του κατοίκου- είναι έργο πολιτικό, και επικαλείται την έμπρακτη -μαχόμενη- συμμετο­χή του αρχιτέκτονα-πολεοδόμου για την ποιοτική αναβάθμιση της πόλης και των κατοίκων της.

Ένα από τα σημαντικότερα ση­μεία που κερδίζει η πόλη με την εφαρμογή μιας τέτοιας λογικής, είναι αυτό που αφορά στον κοι­νωνικό εξοπλισμό για την κα­λή λειτουργία της πόλης και την εξυπηρέτηση των κατοίκων της. Απαιτούνται δεκάδες άλλοι χώ­ροι, εκτός της κατοικίας, που κα­λύπτουν και το συντριπτικά μεγα­λύτερο ποσοστό της πόλης. Τέ­τοιοι χώροι πληρούν βασικές λει­τουργίες της ζωής στην πόλη, όπως την εκπαίδευση και τη μόρ­φωση, την υγεία και περίθαλψη, τον αθλητισμό, το εμπόριο, την αναψυχή και ψυχαγωγία, τη δημό­σια και ιδιωτική διοίκηση και, τέ­λος, το πράσινο.

Αντι­λαμβάνεται κανείς ότι η Καλαμά­τα έχει ευρύτε­ρη απήχηση ως πρότυπο εργα­στήριο αστικού σχεδιασμού, με υπερεθνική εμβέλεια, επειδή οι περισσότερες διαμορφώσεις ήταν αντικείμενο αρχιτεκτονικών και πολεοδομικών διαγωνισμών ακόμα και διεθνούς χα­ρακτήρα (βλ. διαμόρφωση Νέδοντα).

Η "περίπτωση Καλαμάτα" βρί­σκεται σε διαρκή διαδικασία εξέ­λιξης ώστε να συμπληρωθούν οι μετασχηματισμοί που έχουν τεθεί σε κίνηση.
Με την ολοκλήρωση του πολεοδομικού σχεδιασμού, μία νέα πόλη γεννήθηκε με την διάνοιξη των νέων οδών και πλατειών, τη βόρεια περιμετρική οδι­κή αρτηρία-κατάληξη της νέας εθνικής οδού Κορίνθου-Τρίπολης-Καλαμάτας, την εφαρμογή της μελέ­της κυκλοφοριακών ρυθμίσεων την ανάπλαση της παραλιακής ζώνης, την αναδιάρθρωση και επέκταση των εγκαταστάσεων του λιμανιού της πόλης, την ολο­κλήρωση της διαμόρφωσης της κοίτης του χειμάρρου Νέδοντα, την κατα­σκευή του Νέου Σταθμού Επιβατών του υπε­ραστικού ΚΤΕΛ, τη διαμόρφωση, με παιδικές χαρές, αθλητικές γωνιές κ.λπ.

Την ουσιαστική προστασία του ιστορικού κέντρου με την ανάπλαση και ανάδειξη του, την επισκευή της παλιάς αγοράς και τη μετα­τροπή της σε Αρχαιολογικό Μου­σείο, την επισκευή του πρώην Γαλλικού Ινστιτούτου (νεοκλασι­κό κτίριο του Ε. Τσίλερ, από τα σημαντικότερα της πόλης), την επισκευή του Αρχοντικού Κορφιωτάκη, (ίσως το αρ­χαιότερο κτίριο της Καλαμάτας), την κατασκευή του Μεγάρου Χο­ρού, την ολοκλήρωση της επι­σκευής του παλιού εργοστασίου της Ηλεκτρικής Εταιρείας (στεγάζεται η Κεντρική Σκηνή του Δημοτικού θεάτρου).Τα έργα αυτά σημαδεύουν τη συ­νέχεια αυτής της γόνιμης, αν και εξαιρετικά δύσκολης και -προ­φανώς- επίπονης, διαδρομής της πόλης.

Η Καλαμάτα είναι παράδειγμα συνολικής πολεοδομικής μελέτης της πόλης με στόχο την ανάπτυξη και το μετασχη­ματισμό της.

Βασίλης Αυλωνίτης
από την Ομάδα Πολεοδομικής Παρέμβασης & Σχεδιασμού

(ΣΣ. Κόρινθος / Καλαμάτα, εκτός από το Κ, μπορούμε να τους μοιάσουμε;)
(Πηγές: Τμήμα Μελετών των Τεχνικών Υπηρεσιών του Δήμου Καλαμάτας, Περιοδικό (ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ) Αρχιτέκτονες)
-