Στίγμα είναι ένα διαχρονικό κοινωνικό φαινόμενο που έχει τις ρίζες του στα βάθη των αιώνων. Στο μεσαίωνα λ.χ με πυρακτωμένη σφραγίδα στιγμάτιζαν τον εγκληματία . Με το πέρασμα των αιώνων η σημασία του στίγματος διαφοροποιήθηκε και κατέληξε να είναι συνώνυμη με δυσμενείς διακρίσεις σε ανθρώπους «διαφορετικούς».
Στίγμα στην κυριολεξία σημαίνει κηλίδα, ανεξίτηλο σημάδι, λεκές. Μεταφορικά το στίγμα είναι ένας έντονα μειωτικός χαρακτηρισμός που αποδίδεται σε κάποιον και από τον οποίο είναι πολύ δύσκολο να απαλλαχθεί .
Σήμερα η λέξη «στίγμα» χρησιμοποιείται κυρίως για να δείξει ότι ορισμένες ασθένειες- ταμπού όπως καρκίνος, AIDS, και ιδίως οι ψυχικές ασθένειες(σχιζοφρένεια, κατάθλιψη ,φοβίες, διπολική διαταραχή), εγείρουν δυσπιστία, φόβο, προκαταλήψεις και διακρίσεις σε βάρος των ατόμων που πάσχουν από αυτές. Έτσι οι ψυχικά ασθενείς έχουν να αντιμετωπίσουν -εκτός από την ίδια τη νόσο και τα συμπτώματά της- μια δεύτερη νόσο: το κοινωνικό στίγμα.
Τα στερεότυπα (λ.χ η ετικέτα ο τρελός), οι προκαταλήψεις και οι επακόλουθες διακρίσεις είναι τρεις έννοιες που συνδέονται στενά με το στίγμα.
Όμως δεν είναι μόνο ο γενικός πληθυσμός αλλά ακόμα και οι επαγγελματίες υγείας που έχουν την τάση να διατηρούν μια στερεότυπη εικόνα για όσους πάσχουν από ψυχικές ασθένειες, βασισμένη σε ισχυρές προκαταλήψεις - μύθους.
Ας δούμε λοιπόν ποιες είναι αυτές οι προκαταλήψεις - μύθοι που αναφέρονται στις ψυχικές ασθένειες:
1ος Μύθος: Τα άτομα με διαταραχές ψυχικής υγείας είναι επικίνδυνα και βίαια.
2ος Μύθος: ο ψυχικά ασθενής είναι ανίατος και ανεύθυνος για τις πράξεις του.
3ος Μύθος: Για τη σχιζοφρένεια ευθύνονται οι γονείς και το οικογενειακό περιβάλλον.
4ος Μύθος: Τα άτομα με σχιζοφρένεια δεν μπορούν να εργαστούν.
5ος Μύθος: Οι ψυχικές διαταραχές δεν είναι στην πραγματικότητα ασθένειες, όπως είναι ο διαβήτης ή τα καρδιακά νοσήματα
6ος Μύθος: Τα άτομα με ψυχικές διαταραχές έχουν νοητική στέρηση.
7ος μύθος: Η κατάθλιψη οφείλεται σε αδυναμία του χαρακτήρα.
Τα άτομα που έχουν κατάθλιψη θα μπορούσαν να απαλλαγούν από τα συμπτώματά τους αν το ήθελαν πραγματικά.
Οι μύθοι για τις ψυχικές διαταραχές δεν σταματούν όμως εδώ. Είναι σημαντικό, λοιπόν, να γνωρίζουμε ότι η ψυχική ασθένεια: δεν είναι μεταδοτική, δεν οφείλεται στην υπερβολική μελέτη, δεν είναι αποτέλεσμα ερωτικής απογοήτευσης, δεν προκαλείται ούτε από κακά πνεύματα ούτε από μάγια.
Ο στιγματισμός που έχει σαν επακόλουθο τον κοινωνικό αποκλεισμό στηρίζεται:
- Στην άγνοια και την έλλειψη επαρκών γνώσεων πάνω στην ψυχική ασθένεια όπου το κυρίαρχο συναίσθημα είναι ο φόβος.
-Στην κοινωνική περιθωριοποίηση όσων ατόμων αποκλίνουν από το «φυσιολογικό», με αποτέλεσμα να ντρέπονται ή να κρύβονται για αυτό που είναι, ενώ έχουν άλλοθι.. ..
-Τα άτομα που πάσχουν από ψυχική νόσο αποφεύγουν να ζητούν βοήθεια έγκαιρα με αποτέλεσμα να χάνεται πολύτιμός χρόνος στην αντιμετώπιση της νόσου. Επιπροσθέτως μπροστά στο φόβο της απόρριψης ,τα προβλήματα ψυχικής υγείας πολλές φορές δεν γνωστοποιούνται στο συγγενικό, φιλικό, εργασιακό και κοινωνικό περιβάλλον.
Οι επιπτώσεις του κοινωνικού στίγματος είναι εμφανέστερες
- στην υπό-χρηματοδότηση προγραμμάτων ψυχικής υγείας,
- στα προβλήματα στέγασης μονάδων ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης (ξενώνες, οικοτροφεία),
- στις περιορισμένες ευκαιρίες απασχόλησης ,
- στην κοινωνική απομόνωση-μοναξιά που δεν οφείλεται μόνο στην ασθένεια ως σύμπτωμα αλλά και στο στίγμα.
-Αρνητικές συνέπειες στην πορεία της νόσου γιατί οι ασθενείς εσωτερικεύουν το στερεότυπο του ανήμπορου, του τεμπέλη, του άχρηστου και κλείνονται στον εαυτό τους αισθανόμενοι μεγάλη ματαίωση και ενοχή..
-Αρνητικές συνέπειες στην οικογένεια ή οποία καλείται να σηκώσει ένα βαρύ συναισθηματικό φορτίο όπως είναι η φροντίδα και η στήριξη του πάσχοντα βιώνοντας παράλληλα τον κοινωνικό στιγματισμό.
Πως θα περιορίσουμε το κοινωνικό στίγμα:
Αναπτύσσοντας προγράμματα καταπολέμησης του κοινωνικού στιγματισμού, οι επαγγελματίες υγείας πρέπει να γίνουν κυνηγοί στίγματος και να αντικρούουν κάθε εσφαλμένη αντίληψη (επικινδυνότητα, βιαιότητα) που αναδεικνύουν τα Μ.Μ.Ε. για τον ψυχικά ασθενή παραπληροφορώντας το κοινό. Να μην ταυτίζουμε το πρόσωπο με την ασθένεια λ.χ να λέμε ο Α. υποφέρει από κατάθλιψη και όχι ο καταθλιπτικός.
Επίσης να γίνεται εξωτερίκευση του προβλήματος μέσα από διάλογο και συζήτηση και να μην μένει μέσα στα στενά οικογενειακά πλαίσια ως κρυμμένο μυστικό.
Το «φάρμακο κατά του κοινωνικού στίγματος» είναι η πληροφόρηση, η επιστημονική αλήθεια, είναι η ευθύνη και ο σεβασμός απέναντι στον εαυτό μας και απέναντι στο συνάνθρωπο. Είναι η απόφαση να σεβόμαστε έμπρακτα τις ανθρωπιστικές αξίες και να υποστηρίζουμε με τη στάση και το ήθος μας τις αρχές, την ποιότητα και το επίπεδο του πολιτισμού μας. Η καταπολέμηση του στίγματος μέσα μας συνιστά βήμα προόδου, δείγμα πολιτισμού, πράξη ευθύνης.
Όπως έλεγε στο βιβλίο του « Το στίγμα» ο μεγάλος κοινωνιολόγος Ερβινκ Γκόφμαν «στίγμα είναι μια κοινωνική κατασκευή ,είναι η αντανάκλαση του πολιτισμού μια κοινωνίας και όχι μια ιδιότητα του ατόμου.»
Κάθε ψυχικά ασθενής και , εξ αυτού, στιγματισμένος θα μπορούσε να ταυτιστεί με τους στίχους του Κ. Π. Καβάφη:
Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ
μεγάλα κ’ υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη.
Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ.
Άλλο δεν σκέπτομαι: τον νουν μου τρώγει αυτή η τύχη•
διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον.
A! όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω.
Aλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον.
Aνεπαισθήτως μ’ έκλεισαν από τον κόσμον έξω.
Πέτρος Πλεμμένος
Κοινωνικός Λειτουργός
Υποψήφιος Δημοτικός Σύμβουλος
1 σχόλιο:
Μόνο που οι κυβερνήσεις τα τελευταία χρόνια φρόντισαν να διαλύσουν τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας:
ΚΑΤΑΡΡΕΕΙ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΕΡΙΚΟΠΕΣ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ
Δημοσίευση σχολίου